Όλα άρχισαν από ένα εκτυπωτή. Ναι καλά διαβάσατε, ένα εκτυπωτή. Ως χακεράκιδες έχουμε όλοι αυτή την περιέργεια να ανοίγουμε μηχανήματα για να δούμε πως δουλεύουν. Έτσι το 1980 ο Richard Matthew Stallman γνωστός χακεράκιας, όταν πήρε το MIT ένα καινούργιο εκτυπωτή ήθελε να του “αλλάξει τα φώτα”. Το δε μηχάνημα αν και καινούργιο και “νέας τεχνολογίας” είχε κάποια ελαττώματα. Το κυριότερο από αυτά ήταν πως κολλούσε, και αν δεν υπήρχε κανείς από πάνω του για να το ξεμπλοκάρει, έτσι παρέμενε μέχρι να έρθει κάποιος να παραλάβει τις εκτυπώσεις του. Ο Stallman μέλος των χακεράκιδων του τμήματος Τ.Ν. (Τεχνητής Νοημοσύνης) του MIT, στους προηγούμενους εκτυπωτές είχε πάρει τον κώδικα των μηχανήματων και τον είχε τροποποιήσει κατάλληλα, ώστε όταν κολλούσε να έστελνε το PDP-11 ειδοποίηση στους χειριστές του τότε PDP-10 πως ο εκτυπωτής κόλλησε και ότι χρειαζόταν άτομο να το ξεμπλοκάρει. (Εκείνη την εποχή βλέπετε μαζί με τα μηχανήματα ερχόταν και η εκτύπωση του κώδικα που τρέχανε, παράξενο ε;). Το δε μηχάνημα όμως δεν ήρθε με τον κώδικα και αυτό εκνεύρισε τον Stallman. Έτσι όταν άκουσε πως ένας καθηγητής στο Carnegie Mellon University (CMU) είχε ένα αντίγραφο του κώδικα, με την πρώτη ευκαιρία πήγε στο πανεπιστήμιο να τον συναντήσει. Όταν τον ρώτησε όμως για ένα αντίγραφο του κώδικα, ο καθηγητής του αρνήθηκε λέγοντας πως έχει υπογράψει σύμφωνο μη γνωστοποίησης (Nondisclosure Agreement, NDA). Για τον Stallman, ωστόσο, το Σύμφωνο μη Γνωστοποίησης ήταν κάτι άλλο εξ ολοκλήρου. Είναι μια άρνηση από την πλευρά κάποιου ερευνητή CMU να συμμετάσχει σε μια κοινωνία που, μέχρι τότε, ενθάρρυνε προγραμματιστές λογισμικού να θεωρούν τα προγράμματα ως κοινοτικούς πόρους. Ακούγοντας λοιπόν την ανταπόκριση του καθηγητή είχε καταστεί άφωνος, απογοητευμένος και θυμωμένος. Ως απάντηση γύρισε και έφυγε χωρίς καν να αποχαιρετήσει.

Η συνάντηση με τον καθηγητή, ωστόσο, όχι μόνο του έδωσε τον απαραίτητο θυμό για να δει τέτοιες μελλοντικές προσφορές με υποψία, αλλά τον ανάγκασε επίσης να αλλάξει την κατάσταση γύρω του: Εάν ένας συνάδελφος χακεράκιας ερχόταν στο γραφείο του Stallman κάποια μέρα, και ξαφνικά έγινε δουλειά του Stallman να αρνηθεί το αίτημά του για πηγαίο κώδικα;

"Όταν κάποιος με κάλεσε να προδώσω όλους τους συναδέλφους μου με αυτόν τον τρόπο, θυμήθηκα πόσο θυμωμένος ήμουν όταν κάποιος άλλος το είχε κάνει αυτό σε μένα και ολόκληρο το εργαστήριό μου", λέει ο Stallman. Έτσι είπα “Σας ευχαριστώ πολύ που μου προσφέρετε αυτό το ωραίο πακέτο λογισμικού, αλλά δεν μπορώ να το δεχτώ υπό αυτές τις συνθήκες, έτσι θα αρκεστώ χωρίς αυτό.”

Ήταν το μάθημα που θα κουβαλούσε μαζί του κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1980, μια δεκαετία που κατά τη διάρκειά της πολλοί από τους συναδέλφους του Stallman στο MIT θα αναχωρούσαν από το εργαστήριο και θα υπογράφανε τέτοιες συμφωνίες. Μπορεί να έλεγαν ότι αυτό ήταν ένα απαραίτητο κακό, ώστε να μπορούσαν να εργαστούν στα καλύτερα προγράμματα. Για τον Stallman, ωστόσο, το ΣμηΓ (Σύμφωνο μη Γνωστοποίησης) αμφισβήτησε την ηθική νομιμότητα του έργου. Τι καλό είναι ένα τεχνικά συναρπαστικό έργο αν προορίζεται να παρακρατηθεί από την κοινότητα;

Με αυτό το μάθημα ο Stallman άλλαξε και ακόμα αλλάζει τον κόσμο γύρω μας.

Γιατί;

Γιατί από τότε και στο εξής άρχισε να δουλεύει για την ελευθερία των ανθρώπων στον ψηφιακό κόσμο…

Ποιος είναι αυτός ο Stallman;

Ο Ρίτσαρντ Στόλλμαν (Richard Matthew Stallman, 16 Μαρτίου 1953) είναι ο ιδρυτής του κινήματος ελεύθερου λογισμικού, του εγχειρήματος GNU, του Ιδρύματος Ελεύθερου Λογισμικού (Free Software Foundation, FSF), και της Ένωσης για την Ελευθερία του Προγραμματισμού (League for Programming Freedom, LPF). Εφηύρε την έννοια του copyleft για να προστατεύσει τα ιδανικά αυτού του κινήματος, και διαφύλαξε την έννοια αυτή με την ευρέως χρησιμοποιούμενη άδεια GPL (General Public License) που προορίζεται για λογισμικό. Χρησιμοποιεί ως όνομα χρήστη το RMS ή rms .

Ο Stallman ξεκίνησε το εγχείρημα GNU το Σεπτέμβριο του 1983 με σκοπό να δημιουργήσει ένα λειτουργικό σύστημα όμοιο με το τότε UNIX, αποτελούμενο εξ ολοκλήρου από Ελεύθερο Λογισμικό. Με αυτό, ξεκίνησε επίσης το κίνημα του ελεύθερου λογισμικού. Είναι ο αρχιτέκτονας και ο διοργανωτής του εγχειρήματος GNU, και ανέπτυξε μια σειρά από ευρέως χρησιμοποιούμενα λογισμικά GNU, συμπεριλαμβανομένων μεταξύ άλλων, η συλλογή μεταγλωττιστών GNU (GCC), ο εντοπιστής σφαλμάτων GNU (GDB) και ο επεξεργαστής κειμένου GNU Emacs. Τον Οκτώβριο του 1985 ίδρυσε το Ίδρυμα Ελεύθερου Λογισμικού (FSF, ΙΕΛ). Ο Stallman πρωτοστάτησε την έννοια του Copyleft (το αντίθετο του Copyright), η οποία χρησιμοποιεί τις αρχές του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας για να διατηρήσει το δικαίωμα χρήσης, τροποποίησης και διανομής του ελεύθερου λογισμικού. Επίσης είναι ο κύριος συγγραφέας των αδειών του Ελεύθερου Λογισμικού GNU GPL που περιγράφουν τους όρους αυτούς. Το 1989, ιδρύει το πρωτάθλημα για την ελευθερία προγραμματισμού. Από τα μέσα της δεκαετίας του '90, ο Stallman πέρασε το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του που υποστηρίζοντας το Ελεύθερο Λογισμικό, καθώς και την εκστρατεία κατά των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας λογισμικού, τη Διαχείριση των Ψηφιακών Δικαιωμάτων, ΔΨΔ (την οποία αναφέρει ως Διαχείριση Ψηφιακών Περιορισμών, ΔΨΠ καλώντας τον προηγούμενο όρο παραπλανητικό) και άλλα νομικά και τα τεχνικά συστήματα που θεωρεί ότι αφαιρούν τις ελευθερίες των χρηστών. Αυτό συμπεριλαμβάνει συμφωνίες άδειας χρήσης λογισμικού, Σύμφωνα μη Γνωστοποίησης, κλειδιά ενεργοποίησης, κλειδωτήρια (dongles), περιορισμούς αντιγραφής, ιδιόκτητες μορφές και δυαδικά εκτελέσιμα χωρίς πηγαίο κώδικα.

Ας αναλύσουμε μερικές έννοιες:

• Τι είναι ελεύθερο λογισμικό (Free (Libre) Software);

Ένα πρόγραμμα θεωρείται ελεύθερο λογισμικό όταν οι χρήστες του έχουν όλες τις παρακάτω ελευθερίες:

• Την ελευθερία να εκτελείτε το πρόγραμμα για οποιονδήποτε σκοπό (ελευθερία 0)

• Την ελευθερία να μελετάτε τον τρόπο λειτουργίας του προγράμματος και να το προσαρμόζετε στις ανάγκες σας (ελευθερία 1). Η πρόσβαση στον πηγαίο κώδικα είναι προϋπόθεση για να ισχύει κάτι τέτοιο.

• Την ελευθερία να αναδιανέμετε αντίγραφα του προγράμματος ώστε να βοηθάτε το συνάνθρωπο σας. (ελευθερία 2).

• Την ελευθερία να βελτιώνετε το πρόγραμμα και να δημοσιεύετε τις βελτιώσεις που έχετε κάνει στο ευρύ κοινό, ώστε να επωφεληθεί ολόκληρη η κοινότητα (ελευθερία 3). Η πρόσβαση στον πηγαίο κώδικα είναι προϋπόθεση για να ισχύει κάτι τέτοιο.

Επομένως, θα πρέπει να είστε ελεύθεροι να αναδιανέμετε αντίγραφα, με ή χωρίς τροποποιήσεις, δωρεάν ή χρεώνοντας για την διανομή, στον οποιονδήποτε και οπουδήποτε. Το να είστε ελεύθεροι να κάνετε όλα τα παραπάνω σημαίνει (μεταξύ άλλων) πως δεν χρειάζεται να ζητήσετε εξουσιοδότηση ή να πληρώσετε κάποιον ώστε να λάβετε τη ανάλογη άδεια.

"Ελεύθερο λογισμικό" δεν σημαίνει "μη-εμπορικό". Ένα ελεύθερο πρόγραμμα θα πρέπει να είναι διαθέσιμο για εμπορική χρήση, εμπορική ανάπτυξη ή εμπορική διανομή. Η εμπορική ανάπτυξη του ελευθέρου λογισμικού δεν είναι ασυνήθιστη. Αντιθέτως, τέτοιου είδους ελεύθερο λογισμικό είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει.

Το “Ελεύθερο λογισμικό” είναι ζήτημα ελευθερίας, όχι κόστους. Για να κατανοήσετε τον όρο αυτό θα πρέπει να σκέφτεστε τη λέξη “free” όπως ο “ελεύθερος λόγος (free speech)” και όχι η “δωρεάν μπίρα (free beer)”.

Free as in freedom not free as in beer

• Τι είναι το ιδιόκτητο λογισμικό;

Ιδιόκτητο λογισμικό, επίσης γνωστό ως μη-ελεύθερο λογισμικό, είναι λογισμικό υπολογιστή για το οποίο ο εκδότης του λογισμικού ή άλλο άτομο διατηρεί ορισμένα δικαιώματα από τους κατόχους, όπως αυτή των αδειών χρήσης, τροποποίησης, κοινής χρήσης τροποποιήσεων ή κοινής χρήσης του λογισμικού. Περιλαμβάνει μερικές φορές δικαιώματα ευρεσιτεχνίας (Patents).

• Τι είναι η ΔΨΔ;

Η Διαχείριση Ψηφιακών Δικαιωμάτων (Digital Rights Management, DRM) είναι ένα σύνολο τεχνολογιών ελέγχου πρόσβασης για τον περιορισμό της χρήσης ιδιόκτητων λογισμικών και έργα που προστατεύονται από “πνευματικά δικαιώματα”, “Intellectual Property” (παραπλανητικός όρος, για περισσότερες πληροφορίες επισκεφτείτε την ιστοσελίδα: https://www.gnu.org/philosophy/not-ipr.el.html). Οι τεχνολογίες ΔΨΔ επιχειρούν να ελέγξουν τη χρήση, τροποποίηση και διανομή προϊόντων που προστατεύονται από πνευματικά δικαιώματα (π.χ. λογισμικό και περιεχόμενο πολυμέσων) όπως και συστήματα που εμπεριέχονται σε συσκευές που εφαρμόζουν τις σχετικές πολιτικές.

Επομένως ένα καλύτερο όνομα για τη ΔΨΔ λέει ο Stallman θα ήταν Διαχείριση Ψηφιακών Περιορισμών (Digital Restrictions Management, DRM), αφού το μόνο που αποσκοπεί να κάνει είναι να περιορίσει τον χρήστη/πολίτη.

Ας φέρουμε ένα παράδειγμα, ένα βιβλίο.

Αν εγώ αυτή την στιγμή αγοράσω ένα ηλεκτρονικό βιβλίο (η-βιβλίο,ebook), το διαβάσω και το προτείνω σε ένα φίλο. Έστω ότι ο φίλος μου δεν έχει τα χρήματα να το αγοράσει αλλά θέλει πολύ να το διαβάσει. Εγώ δεν θα έπρεπε να έχω την ελευθερία να του το δανείσω;

Και αν του το δανείσω θα έπρεπε η εταιρία, από την οποία το αγόρασα το βιβλίο να ξέρει το όνομά μου και το όνομα του φίλου μου; (Αmazon)

Αυτό το μικρό παράδειγμα θα έπρεπε να σκεφτείτε για να καταρρίψετε τελείως αυτό τον “νόμο”.

Πολλές φορές ακούγεται πως ο Stallman πρωτοστάτησε την έννοια του “ανοιχτού κώδικα”. Αυτό είναι λάθος. Ας αναλύσουμε τον όρο.

• Τι είναι το λογισμικό ανοιχτού κώδικα (Open Source Software);

Είναι λογισμικό του οποίου ο πηγαίος κώδικας διατίθεται σε τρίτον για να τον εξετάσει.

Το λογισμικό ανοικτού κώδικα δεν σημαίνει απαραιτήτως δωρεάν λογισμικό, ούτε Ελεύθερο Λογισμικό σύμφωνα με τον ορισμό που δίνει στο Ελεύθερο Λογισμικό το Ίδρυμα Ελεύθερου Λογισμικού, αλλά αναφέρεται μόνο στο γεγονός πως επιτρέπεται σε κάθε χρήστη να εξετάσει και να χρησιμοποιήσει τη γνώση και τις δυνατότητες που προσφέρει ο παρεχόμενος πηγαίος κώδικας.

Στην πράξη, τα περισσότερα προγράμματα ανοιχτού κώδικα παρέχονται δωρεάν και μπορούν να χαρακτηριστούν ελεύθερα.

Οι όροι "ελεύθερο λογισμικό" και "λογισμικό ανοιχτού κώδικα" αντιπροσωπεύουν σχεδόν το ίδιο φάσμα προγραμμάτων. Ωστόσο, λένε τελείως διαφορετικά πράγματα σχετικά με αυτά τα προγράμματα.

Τόσο το σύγχρονο κίνημα του ελεύθερου λογισμικού όσο και η πρωτοβουλία ανοιχτού κώδικα γεννήθηκαν από μια κοινή ιστορία του Unix, του ελεύθερου λογισμικού στο διαδίκτυο, και της κουλτούρας των χακεράκιδων, αλλά οι βασικοί τους στόχοι και η φιλοσοφία τους διαφέρουν.

Η πρωτοβουλία ανοιχτού κώδικα επέλεξε τον όρο "ανοιχτό κώδικα" (με τα λόγια του ιδρυτικό μέλος της Πρωτοβουλίας Ανοιχτού Κώδικα (ΠΑΚ), Open Source Initiative (OSI) Michael Tiemann's) για να "χωρίσει την ηθικοποίηση και την αντιπαράθεση που είχε συσχετιστεί με το “Ελεύθερο Λογισμικό” και αντ 'αυτού να προωθηθούν ιδέες ανοικτού κώδικα σχετικά με “πραγματιστικούς, επιχειρηματικούς σκοπούς””.

Το ελεύθερο λογισμικό προωθεί τις ελευθερίες του χρήστη, ενώ το “λογισμικό ανοιχτού κώδικα” ενδιαφέρεται μόνο για τα πρακτικά πλεονεκτήματα που θα μπορούσε να προσφέρει η ελεύθερη διακίνηση του πηγαίου κώδικα...

Τώρα για το GNU

Και όμως το ξέρετε όλοι. Επικοινωνείτε μαζί του καθημερινά και χωρίς αυτό το διαδίκτυο δεν θα ήταν όπως είναι σήμερα. Το λειτουργικό GNU τρέχει στο 90% των διακομιστών (server) του πλανήτη. Κάθε φορά που ανοίγετε μία ιστοσελίδα στον φυλλομετρητή (browser) σας, κατά πάσα πιθανότητα επικοινωνείτε με ένα διακομιστή που τρέχει GNU.

Εσείς μάλλον θα το ξέρετε ως Linux...

Το 1984 ο Richard Matthew Stallman μη αποδέχοντας την πορεία προς το ιδιόκτητο λογισμικό που επιβάλανε οι εταιρίες, άρχισε την δημιουργία του GNU. Ενός ελεύθερου λειτουργικού συστήματος άξιος αντίπαλος του τότε Unix. Ήθελε να δώσει στους ανθρώπους την επιλογή να χρησιμοποιήσουν ένα υπολογιστή με απόλυτη ελευθερία (ως προς την χρήση του). Δηλαδή ήθελε να δώσει στο κόσμο ένα τελείως ελεύθερο λειτουργικό σύστημα. Έτσι άρχισε την δημιουργία του GNU το οποίο είναι ακρώνυμο του: GNU’s Not Unix. Το 1992 ο Richard και οι συνεργάτες του, είχαν όλα τα προγράμματα για να ένα πλήρες λειτουργικό σύστημα, εκτός από ένα. Αυτό το ένα ήταν ο πυρήνας (kernel). Το 1992 όμως ο Linus Torvalds ελευθέρωσε το Linux ως ελεύθερο λογισμικό με την τότε άδεια GNU GPLv2. Πολλοί προγραμματιστές σπεύσανε να συνδυάσουνε το τότε σύστημα GNU με το πυρήνα Linux. Η ένωση δεν ήταν τέλεια, διότι το λειτουργικό ήταν σχεδιασμένο να λειτουργήσει με τον πυρήνα Hurd που προσπαθούσε το ίδρυμα ελεύθερου λογισμικού να τελειοποιήσει (δυστυχώς ακόμα είναι υπό κατασκευή), όμως λειτουργούσε.

Έτσι πολλοί άρχισαν να διακινούν το πλήρες ελεύθερο λειτουργικό σύστημα σε διακομιστές (servers), υπό λάθος όμως όνομα… λανθασμένα το ονόμασαν Linux όπως τον πυρήνα και έτσι έμεινε. Το ίδρυμα ελεύθερου λογισμικού προσπάθησε να πείσει τους τότε ακολούθους του “Linux” πως το λειτουργικό είναι το GNU αλλά πολλοί δεν άκουσαν. Την χειρότερη ζημιά κάνανε τα ΜΜΕ και ΜΚΔ (Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης) που συμπάθησαν πιο πολύ τον Torvalds διότι δεν έθιγε τα συμφέροντα των εταιριών με τις τότε “ανοησίες” του Stallman και του Ιδρύματος Ελεύθερου Λογισμικού περί ελευθερίας του χρήστη. Έτσι ονόμαζαν το λειτουργικό “Linux” και επίσης το όλο θέμα περί λογισμικού “ανοιχτού κώδικα”...

To ΙΕΛ, FSF (Ίδρυμα Ελεύθερου Λογισμικού, Free Software Foundation) μας προτρέπει να χρησιμοποιούμε τον όρο GNU/Linux ώστε να παίρνουν ισότιμη αναγνώριση και οι δύο παράγοντες δημιουργίας του.

Τα συμπεράσματα δικά σας...

Παραπομπές (References):

• https://static.fsf.org/nosvn/faif-2.0.pdf

• https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A1%CE%AF%CF%84%CF%83%CE%B1%CF%81%CE%BD%CF%84_%CE%A3%CF%84%CF%8C%CE%BB%CE%BB%CE%BC%CE%B1%CE%BD

• https://en.wikipedia.org/wiki/Richard_Stallman

• https://en.wikipedia.org/wiki/Open_Source_Initiative

• https://en.wikipedia.org/wiki/Linux_kernel

• https://en.wikipedia.org/wiki/Open-source_software

• https://en.wikipedia.org/wiki/Digital_rights_management

• https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%94%CE%B9%CE%B1%CF%87%CE%B5%CE%AF%CF%81%CE%B9%CF%83%CE%B7_%CF%88%CE%B7%CF%86%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CF%8E%CE%BD_%CE%B4%CE%B9%CE%BA%CE%B1%CE%B9%CF%89%CE%BC%CE%AC%CF%84%CF%89%CE%BD

• https://www.gnu.org/philosophy/free-sw.html

• https://en.wikipedia.org/wiki/Proprietary_software

Εικόνα (Image): https://www.gnu.org/graphics/gnuhornedlogo.html

Copyleft – All rights reserved